Week van de winterse wespen
De meeste mensen associëren wespen met de zomer. Dan kom je ook de meeste wespen tegen, maar ook in de winter zijn ze nog te vinden. Dat is wel wat moeilijker, omdat ze verstopt zitten. Je vindt sporen dat ze er zijn, maar de wespen zelf vind je niet. Het is de week van de winterse wespen.
Koninginnen
Regelmatig krijgen we de vraag waar wespen in de winter zijn. Dan moeten we het – voor sommigen – teleurstellende antwoord geven dat de meeste exemplaren al voor de winter doodgaan. Dat geldt ook voor de limonadewespen die rond je terras hangen en voor andere sociale wespen, zoals hoornaars. De werksters hebben de hele zomer hun werk gedaan en de mannetjes hebben in het najaar hun taak vervuld. In de winter zijn de wespennesten van het voorgaande seizoen uitgestorven, en ze worden in het nieuwe jaar niet opnieuw gebruikt.
Een overwinterende koningin van de middelste wesp, een wespensoort die door de roodgekleurde delen wel wat weg heeft van een Europese hoornaar (Bron: Annemiek van Dijk)
De enige sociale wespen die in de winter nog leven, zijn de koninginnen die in de voorafgaande zomer of het voorafgaande najaar geboren zijn. Ondanks dat de koninginnen groot en stevig gebouwd zijn, zie je ze in de winter meestal niet. Ze kruipen weg op veilige donkere plekjes, met de juiste omstandigheden om het einde van de winter te halen. Ze zijn niet actief en zitten verstopt, bijvoorbeeld achter een stuk schors of in dood hout. Aan het einde van de winter of begin van het voorjaar, wanneer de omstandigheden gunstig zijn, komen ze weer tevoorschijn. Ze starten dan een nieuw nest dat later in het jaar weer uitgroeit tot een grote kolonie.
Overwinterende sluipwespen
Wespen die je in de winter nog wel zou kunnen aantreffen, zijn diverse soorten sluipwespen. Een beperkt aantal soorten sluipwespen overwintert namelijk als volwassen dier (imago). Sommigen soorten doen dat achter schors of in vermolmd hout van staande of liggende dode bomen. Andere soorten zoeken een plekje in mos of strooisel. Weer andere sluipwepsen zijn te vinden op donkere en afgesloten plekken, zoals bunkers of grotten. De meeste van de overwinterende soorten parasiteren op nachtvlinders. Tot nu toe zijn meer dan 25 soorten sluipwespen overwinterend gevonden in Nederland en België, maar veel is nog onbekend. Populaire bomen zijn eik, populier, els, wilg en berk, maar ook andere boomsoorten worden gebruikt. Meer informatie is te vinden in een eerder bericht op Nature Today.
Twee soorten overwinterende sluipwespen bij elkaar op een foto, Ichneumon lugens en rechts twee exemplaren van Lymantrichneumon disparis (Bron: Annemiek van Dijk)
Gallen en galwespen
Sommige wespensoorten zijn sowieso lastig te vinden, omdat ze heel klein zijn of omdat je vaker de sporen van hun aanwezigheid vindt dan de wespen zelf. Beide gelden voor galwespen. De genoemde sporen van de aanwezigheid van galwespen zijn op heel veel plekken te vinden, vaak ook in de winter. Dan gaat het uiteraard over gallen: vergroeiingen van plantendelen die ontstaan doordat galwespen (of bijvoorbeeld galmuggen of galmijten) hun eitjes samen met een stofje in de plant hebben gelegd. Als reactie daarop vormt de plant een vergroeiing, waarin de larve van de galwesp groeit en waarvan hij eet. Het bekendst zijn de knikkergallen, die groeien op zomereiken. Op zomereiken zijn nog veel meer gallen te vinden, van breed scala aan galwespen. Van egelgalwesp tot aardappelgalwesp en van ramshoorngalwesp tot ananasgalwesp. Gallen die op bladeren van loofbomen groeien, zijn in de winter uiteraard vrijwel niet te vinden. Voor het herkennen van gallen, kun je gebruikmaken van de Veldgids Plantengallen.
Twee voorbeelden van gallen die je in de winter kunt vinden, beide op eiken: links de ramshoorngal en rechts de aardappel gal (Bron: Hans Jonkman)
Jaar van de Wesp
Het jaar 2024 is uitgeroepen tot Jaar van de Wesp, om wespen positieve aandacht te geven en een grote groep mensen in contact te brengen met deze mooie dieren. We willen duidelijk maken dat wespen een interessante groep insecten is, met een grote diversiteit aan soorten, vormen, ecologie en gedrag. Speciaal voor de limonadewespen willen we ook laten zien hoe bijzonder en nuttig ze zijn en dat bestrijding van nesten lang niet altijd nodig is. Ook de soortzoeker knoopwespen is gemaakt in het kader van het Jaar van de Wesp.
Meer informatie
- De tekst over overwinterende sluipwespen is een samenvatting van een eerder artikel op Nature Today
- De Veldgids Plantengallen is te bestellen op de website van EIS Kenniscentrum Insecten.
- Jaar van de Wesp is een samenwerking van de Sectie Hymenoptera, EIS Kenniscentrum Insecten, de Wespenstichting, Naturalis Biodiversity Center en de jeugdbonden voor natuurstudie JNM en NJN.
- Het Jaar van de wesp is mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds, het Jacob van Zijverden Fonds en de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting.
- Wie meer informatie wil, kan contact opnemen met info@jaarvandewesp.nl.
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in de Week van… Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Tekst: Johan van ‘t Bosch, EIS kenniscentrum Insecten en SoortenNL
Foto’s: Ruud en Betty van Middelkoop (leadfoto: een overwinterende koningin van de Europese hoornaar); Annemiek van Dijk; Hans Jonkman
